Truyện ngắn “Mùa lục bình không nở” của tác giả Nguyễn Thị Việt Hà là những trang văn viết về cuộc đời người phụ nữ có số phận bất hạnh. Người phụ nữ dưới ngòi bút sắc sảo và cũng đầy trắc ẩn của tác giả đã khắc họa rõ nét một cuộc đời làm dâu, làm vợ, làm mẹ bộn bề lo âu, vất vả. Người phụ nữ ấy không chỉ chịu sự thiếu thốn vật chất, chịu đựng sự cay nghiệt của mẹ chồng, mà còn phải chịu kiếp chồng chung. Tưởng như bị nhấn chìm trong cay cực, thù hận, nhưng người phụ nữ ấy vẫn giữ trọn vẹn nghĩa tình cùng tấm lòng bao dung, hiền hậu. Dù xứng đáng được hưởng hạnh phúc bên một người đàn ông từ lâu đã thầm thương, nhưng chị đã hy sinh vì tự trọng, vì gia đình. Truyện ngắn đã thực sự chạm đến trái tim của người đọc, người nghe – một cổ tích giữa đời thường, hay chính là vọng tưởng về tột cùng của đức vị tha, lòng thiện lương giữa dòng đời còn lắm trái ngang.
Truyện ngắn Hẹn với K71 của tác giả Nguyễn Thị Anh Thư kể về cuộc hành trình định mệnh của nhân vật “tôi” (một nhân viên trẻ của Tổng Công ty Du lịch Việt Nam) và cuộc gặp gỡ với anh K71 (một người lính cảnh vệ cao ráo, phong trần). Tưởng chỉ là cuộc gặp gỡ tình cờ thoáng qua trên đường như bao cuộc gặp gỡ khác, song đó là cuộc gặp gỡ định mệnh đã gắn kết hai con người lại với nhau. Họ đã có một lời hẹn ước, và lời hẹn ước đó trở nên bi thương vì anh K71 đã hy sinh. Nhân vật “tôi” sống trong nỗi nuối tiếc sâu đậm, luôn nhớ ánh mắt, nụ cười và lời hẹn của anh mỗi lần nhìn thấy cảnh đoàn ngoại giao qua lại – hình ảnh ấy gợi nhớ về anh, về tình yêu không trọn vẹn và sự hy sinh thầm lặng vì sứ mệnh bảo vệ lãnh tụ.
Nhà văn Ma Văn Kháng được xem là một trong những cây bút nổi bật của văn xuôi Việt Nam hiện đại, đặc biệt từ sau thời kỳ Đổi Mới. Ông đã sáng tác hơn 20 tiểu thuyết và gần 200 truyện ngắn. Ngoài hai mảng đề tài lớn là đề tài sử thi và đề tài miền núi, Ma Văn Kháng còn có một mảng đề tài thứ ba là cuộc sống sinh hoạt ở đô thị. Trong chương trình Đọc truyện đêm khuya lần này, chúng tôi xin được gửi tới quý thính giả một truyện ngắn của ông với tên gọi Con nhà làm bún. Tác phẩm được rút từ Tuyển tập truyện ngắn Thăng Long – Hà Nội, tập 2, NXB Hà Nội năm 2010.
Truyện ngắn “Hướng về phía mặt trời” của tác giả Nguyễn Công Đức là câu chuyện giàu cảm xúc về cuộc đời của 3 thế hệ trong một gia đình. Người bà và bố đều bị tổn thương mang trong lòng nỗi uất hận, tủi nhục. Người con thì sau những bon chen, xô bồ nơi phố thị tha tấm thân mệt mỏi về nhà tìm chốn bình yên nhưng cảm thấy buồn thương vì những tổn thương của bà và bố. Xuyên suốt truyện ngắn là gam màu tối với nỗi buồn, những vết thương lòng khó phai. Nhưng phần kết thật có hậu khi cả gia đình đều chờ mong người mẹ trở về. Sau cơn mưa trời lại sáng, sau những giông bão cuộc đời thì con người ta lại mong chờ ánh mặt trời mang đến sự sống và tương lai tươi sáng. Một câu chuyện giàu tình nhân văn về tình cảm con người.
Truyện ngắn Sự tích ngày đẹp trời của nhà văn Hòa Vang theo phong cách kể dựa vào câu chuyện truyền thuyết nổi tiếng Sơn Tinh Thủy Tinh. Cái mới mẻ sáng tạo của Hòa Vang là đã xây dựng nên một nhân vật Thủy Tinh khác xa nhiều so với những định kiến vốn có trong dân gian về một nhân vật phản diện, tiêu cực. Hòa Vang cho chúng ta thấy, Thủy Tinh là thần nhân nhưng cũng là một người đàn ông bình thường với những rung động đôi lứa rất đỗi si tình.
Nhan đề của truyện ngắn cũng là tên nhân vật chính, cậu bé Tanoo, đứa con quý báu trong một gia đình hiếm muộn, sinh ra đã yếu ớt do mắc bệnh tim bẩm sinh. Xuyên suốt câu chuyện, tác giả đi sâu vào nỗi lòng người mẹ với những nỗi buồn, nỗi lo lắng, bất an khi đứa con mình sinh ra không được khỏe mạnh như những đứa trẻ bình thường khác. Cuộc sống của đôi vợ chồng xoay quanh đứa trẻ đặc biệt và góc nhìn của xã hội càng xoáy sâu vào nỗi lòng của họ. Nhưng bao trùm câu chuyện vẫn là tình yêu vô hạn của người mẹ dành cho đứa con bé nhỏ của mình. Chị đã dành toàn bộ tâm trí, để quan sát, lắng nghe từng cử động, thay đổi, chuyển biến của con. Nhưng trong những khoảnh khắc tưởng chừng như ngộp thở, trái tim như bị đè nén thì vẫn len lỏi niềm vui, niềm hạnh phúc làm mẹ. Những cảm xúc mâu thuẫn đan xen nhưng sáng lên vẫn là niềm tin, niềm hi vọng về sự sống, sự tiếp nối. Mới hay dù bất cứ nơi đâu, trái tim người mẹ vẫn luôn hướng về con, vì con. Bằng lời kể mộc mạc, một câu chuyện bình dị, không giàu kịch tính nhưng lại gieo cho người đọc, người nghe những cảm xúc con người, rất đỗi nhân văn…
Tác giả Vũ Phạm Chánh sinh năm 1936 tại Đôn Thư, Thanh Oai, Hà Nội. Cả cuộc đời công chức của ông gắn với nghề kỹ sư cầu đường, ông cũng là TBT Tạp chí Cầu đường Việt Nam từ năm 1987 đến năm 2007. Là cháu nội của Thám hoa Vũ Phạm Hàm, tình yêu văn chương chữ nghĩa được bồi đắp trong ông từ thuở ấu thơ. Sau này, tuy hoạt động về khoa học tự nhiên nhưng ông vẫn miệt mài sáng tác. Vũ Phạm Chánh đã xuất bản 4 tập truyện ký, trong đó tập Mặt đường cháy bỏng đã dành giải Nhì cuộc thi sáng tác văn học về đề tài giao thông vận tải năm 2015, do Hội Nhà văn Việt Nam và Bộ Giao thông vận tải tổ chức. Trong chương trình Đọc truyện đêm khuya lần này, chúng tôi xin được gửi tới quý thính giả một truyện ngắn của Vũ Phạm Chánh với tên gọi Hoa suối ngầm. Tác phẩm được chọn làm tên chung cho tập truyện ngắn của ông vừa ra mắt bạn đọc năm 2024. (Đọc truyện đêm khuya 15/5/2025)
Khi gửi truyện ngắn Khói thảo cam tới chương trình, Bảo Thương có chia sẻ rằng: “Tôi viết truyện ngắn này trong một lần về Phú Yên. Dòng sông Ba còn đây, cửa biển còn đây, câu chuyện của những cựu binh phía bên này và bên kia vẫn kể cho nhau nghe về những hạm đội biển, những con tàu bị đánh chìm ngoài cửa sông, hoặc trên đại dương, trong những ngày đầu năm 1975, cùng những trận đánh của quân Giải Phóng…đã thôi thúc tôi viết truyện ngắn này…”. Câu chuyện kể về cuộc tình tay ba đầy tréo ngoe giữa Cúc, Cương và Thạch. Cương và Thạch, hai người lính vốn ở hai chiến tuyến khác nhau, họ là ân nhân của nhau trong chiến tranh, rồi theo nghĩa nào đó, họ cũng là ân nhân của nhau trong thời bình, khi cùng cưu mang, chở che, và làm chồng của Cúc, làm cha của bé Khương. Sự trớ trêu của mối tình, đã buộc họ phải lựa chọn. Cuối cùng, họ đã chọn ra đi, để nhường hạnh phúc cho người còn lại. Câu chuyện tình yêu lứa đôi và số phận đầy thương tâm, trắc trở, nhưng vượt lên trên tất cả là tình người cao cả, là ứng xử nhân văn đẹp đẽ giữa con người với con người. Chiến tranh nào rồi cũng qua, đau thương nào rồi cũng liền sẹo, giờ đây chúng ta hãy biết khép lại quá khứ để hướng đến tương lai tươi sáng hơn. Tương lai cho mỗi con người, tương lai cho một dân tộc thống nhất, toàn vẹn, đoàn kết và giàu mạnh. Đó phải chăng cũng là điều mà tác giả muốn gửi gắm qua truyện ngắn này?!
Không phải ngẫu nhiên mà Chiến tranh không có một gương mặt phụ nữ của Svetlana Alexievich đã đoạt giải Nobel Văn học năm 2015, dù tác phẩm của bà không phải là văn chương hư cấu. Bởi, không cần hư cấu, những chấn thương chiến tranh mà phụ nữ phải chịu đựng có khi còn vượt xa khả năng tưởng tượng của độc giả, của nhà văn. Có quá nhiều bi kịch của phụ nữ trong và sau chiến tranh cần phải được lí giải từ cái nhìn của nữ giới. Ở nước ta, số phận người phụ nữ thời hậu chiến cũng là đề tài được nhiều nhà văn sáng tác, trong đó ảm ảnh hơn cả là truyện ngắn Người sót lại của rừng cười của nhà văn Võ Thị Hảo. Chương trình Đọc truyện đêm khuya hôm nay, xin được giới thiệu cùng các bạn hai tác phẩm viết về đề tài ấy: Truyện ngắn “Gót lữ đoàn” của nhà văn Nguyễn Thế Tường và “Mùa chim bay đi” của nhà văn Lê Trâm::
Nhân vật Anne của truyện ngắn “Người đàn bà không quê hương” trong cách nhìn nhận của công chúng đương thời là một người đàn bà thiếu đức hạnh khi đánh mất hạnh phúc hôn nhân vì một sai lầm không đáng có. Cô phải trả giá bằng việc bị tước bỏ quyền làm mẹ, tự nguyện ly hương, sống đời lưu vong. Quá nhanh chóng, Anne bước vào một cơn mê mà bản thân không hề biết về diễn biến phía trước. Cuộc sống nay đây mai đó, tưởng rằng tự do, phóng khoáng, không vướng bận, không lo nghĩ tới ngày mai. Thế nhưng, tận sâu thẳm tâm hồn người đàn bà không quê hương vẫn còn neo giữ nỗi đau và ký ức về Tổ quốc đã ăn sâu vào máu thịt. Cô đã tự tước bỏ tất cả quá khứ, những điều còn vương vấn để bước vào một cuộc đời mới nhưng không thể nào dứt mình ra khỏi ký ức thân thuộc, đã trở thành một phần đời không thểt tách rời. Thông qua câu chuyện của người đàn bà không quê hương, một mẫu phụ nữ điển hình đã từng hết lòng vì gia đình, chồng con, vì một sự cố đáng tiếc mà trở thành kẻ tội đồ, thành đối tượng khiêu khích và giễu nhại của công chúng, nhà văn đề cập tới những định kiến đã phủ nhận và chối bỏ hoàn toàn nhân cách, phẩm giá con người. Đằng sau những câu chuyện thường tình là nỗi đau âm thầm, khôn nguôi mà người trong cuộc phải gánh chịu suốt quãng đời còn lại…
Các bạn thân mến, mở đầu truyện ngắn tác giả đã đưa người đọc, người nghe trở về chiến trường Miền Nam những năm cuối cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước. Nhân vật trung úy giải phóng quân tên Huỳnh khi chiến đầu tại căn cứ Cô Pen ở Nam Lào đã có cuộc gặp mặt bất ngờ với thiếu tá ngụy quân Đinh Hạ khi giải cứu đồng đội bị địch bắt. Dường như có điều kì lạ gắn kết số phận hai người lính. Ba lần gặp gỡ Định Hạ đều mang đến những cảm xúc khác nhau với trung úy Huỳnh. Lần đầu tiên gặp Đinh Hạ, Huỳnh hiểu rằng người lính bên kia chiến tuyến cũng không phải ai cũng thích bắn giết. Lần thứ hai gặp gỡ trong cuộc hòa đàm giữa lực lượng giải phóng và ngụy quân khiến Huỳnh vui mừng phấn khởi bởi sự thấu hiểu của hai bên. Lần thứ 3 gặp mặt Huỳnh ngậm ngùi trước số phận buồn của người đồng bào lưu lạc nơi đất khách quê người. Câu chuyện nhẹ nhàng giản dị về người lính trong và sau chiến tranh khiến chúng ta xúc động bởi tình người. Chi tiết Đinh Hạ không bắn tù binh Tuyển cùng việc Huỳnh cứu giúp vợ con Đinh Hạ khiến khoảng cách của hai người nhanh chóng tan biến. Họ chỉ còn là hai người lính mong chờ chiến tranh kết thúc để trở về cùng gia đình sống yên vui, hạnh phúc. Đáng buồn là số phận đưa đẩy khiến Đinh Hạ lưu lạc sang Canada để rồi sống cô độc. Sự xuất hiện của người con rơi gợi nhớ lại biết bao kỉ niệm chiến tranh trong con người nhân vật Huỳnh. Sự hi sinh của đồng đội, cuộc gặp mặt kì lạ với kẻ thù, tình cảm quân dân, tình nghĩa con người trong cuộc sống hòa quện với nhau khiến Huỳnh xúc động. Truyện ngắn viết về chiến tranh, về người lính nhưng đậm nét nhất vẫn là tình người, tình đời. Qua câu chuyện về hai người lính, người đọc người nghe cảm nhận được nét cao đẹp của người lính Cách mạng cũng như tinh thần hòa hợp dân tộc của đất nước ta. Thời gian đã qua, chúng ta hãy quên đi quá khứ buồn để hướng tới tương lai tươi đẹp.
Với truyện ngắn này, nhà văn Nguyễn Phú cho thấy những năm tháng sống ở những vùng rẻo cao Tây Bắc của tổ quốc đã cho anh không những là hiểu biết mà hơn nữa nhuốm vào trang văn là nỗi nhớ, nỗi khắc khoải trong tâm hồn, tâm trạng. Truyện khắc họa cuộc đời của bà Ài, người đàn bà vùng cao từ thuở mới về làm dâu nhà họ Sùng đến những cơ cực của kiếp người khi làm trái ý nhà chồng, tủi phận một mình nuôi con và mang trong mình đắng đót nỗi niềm. Ngòi bút nhà văn xuất thần trong những chi tiết đặc tả niềm hạnh phúc trần thế mà cũng rất đỗi thiêng liêng thời xuân trẻ của đời người đàn bà vùng cao. Những khoảnh khắc đẹp đẽ ấy quá ngắn ngủi so với dằng dặc những buồn khổ, cực nhọc quãng đời về sau của bà Ài. Nhưng có lẽ chính vì thế mà càng thấm sâu vào ký ức. Người đàn bà vì giải thoát cho con hổ trắng mà bị đuổi khỏi nhà chồng trong khi bụng mang dạ chửa rồi cũng chính người con trai của bà một lần nữa giải cứu con hổ năm nào đưa về trung tâm cứu hộ động vật hoang dã. Truyền thuyết về cuộc đối đầu, thắng thua với loài hoang thú thôi thúc sự kìm giữ, giam cầm, hay chính sự cả tin, lòng chấp niệm của con người nơi rừng cao núi thẳm đã tạo nên bất hạnh, nỗi khổ đau truyền kiếp. Điều còn lại cuối cùng vẫn là tình thân, tình thương, nỗi ân hận, sự thứ tha…
Chiến tranh đã qua từ lâu nhưng dư chấn của nó còn vang động không nguôi với những con người của thời hiện tại. Không chỉ các tác giả từng trực tiếp tham gia kháng chiến có những trang viết mới về chiến tranh cách mạng mà cả những cây bút sinh ra và lớn lên sau 1975 cũng có những cách viết, cách tiếp cận riêng của mình. Trần Thị Tú Ngọc với truyện ngắn Lặng yên sau cơn mưa là một trường hợp như vậy. Trong truyện ngắn chúng ta vừa nghe, Lê Phương, nữ phóng viên xinh đẹp có ông bà nội cùng nhiều người thân trong gia đình bị chết dưới làn đạn của những người lính Việt Nam cộng hòa trong một cuộc đi càn. Cô gặp Duy, chàng trai vừa từ Mỹ về Việt Nam trong một dự án hợp tác về văn hóa. Rất vô tình, qua những tác phẩm của nhiếp ảnh gia Vũ Thiên, Phương phát hiện ra ông nội của Duy là người tham gia trận càn năm xưa. Mối tình vừa chớm nở của cô bỗng đứng trước nguy cơ tàn lụi. Cô quay lại gặp nhiếp ảnh gia Vũ Thiên lần nữa để tìm hiểu rõ hơn về trận càn năm xưa. Thế nhưng khi chiếc hộp ông Vũ Thiên đưa ra được đặt lên bàn, Phương đã quyết định không mở nó ra nữa. Quá khứ với bao thương đau không thể lãng quên, nhưng có lẽ đã đến lúc khép lại để mở ra những trang đời mới. Thế hệ đi sau rất cần hiểu về quá khứ của cha anh nhưng không có nghĩa sẽ phải gánh trên vai tất cả những hệ quả nặng nề, chặn đứng mọi con đường đến với nhau. Người xưa có câu: Lấy oán báo oán, oán oán chồng chất; lấy đức báo oán, oán oán tiêu tan. Quyết định của Phương tạo ra một cái kết nhân văn, ấm áp cho truyện ngắn. Người nghe người đọc có thể tin rằng, rồi đây Phương quay lại với Duy, cô sẽ trở về mái nhà có bà nội của Duy đang ngày đêm mong đợi.
Nhà văn Lê Anh Hoài sinh năm 1966 tại Hà Nội, tốt nghiệp Đại học An ninh, hiện đang là phóng viên báo Tiền Phong. Anh là tác giả của hai tiểu thuyết Chuyện tình mùa tạp kỹ và Vườn thượng uyển; hai tập truyện ngắn Tẩy sạch vết yêu và Nỗi sợ & Những khuôn hình; hai tập thơ Những giấc mơ bên đường và Mảnh mảnh mảnh. Không chỉ vậy, hành trang sáng tạo của anh còn gắn với vai trò của một nghệ sĩ nghệ thuật thị giác, một nhạc công nghiệp dư. Chương trình Đọc truyện đêm khuya hôm nay xin giới thiệu với các bạn một sáng tác mới của nhà văn Lê Anh Hoài, truyện ngắn Ngộ chữ: