Có thể nói, Tiêu Sơn tráng sĩ là tác phẩm có vị trí đặc biệt trong các sáng tác của Khái Hưng. Nó không chỉ là tiểu thuyết lịch sử duy nhất mà còn là tác phẩm có dung lượng lớn nhất trong các sáng tác của Khái Hưng. Theo bản in lại của Công ty Nhã Nam và NXB Hội Nhà vào năm ngoái, tác phẩm được ra mắt bạn đọc với khổ sách 14,5 x 20,5 và có độ dày 518 trang, không kể những trang phụ lục bằng hình ảnh.
Nửa chừng xuân là tiểu thuyết nổi tiếng trong nhóm các tác phẩm với đề tài hiện thực xã hội của Khái Hưng. Đứng về mặt niên biểu sáng tác, Nửa chừng xuân được công bố năm 1934, liền ngay sau Hồn bướm mơ tiên. Tác phẩm này thể hiện một cái nhìn mới mẻ, đi trước thời đại của Khái Hưng về vấn đề gia đình và nữ quyền, đấu tranh không khoan nhượng với các hủ tục lạc hậu của xã hội cũ. Đây cũng là tiểu thuyết duy nhất của nhóm Tự lực văn đoàn được chuyển thể thành phim năm 1987 với sự thủ vai của NSUT Phương Thanh trong nhân vật Mai.
Nhìn lại nền văn học nghệ thuật Việt Nam nửa cuối thế kỷ 20, Nguyễn Đình Thi (1924- 2003) là tác giả có đóng góp phong phú ở nhiều thể loại: thơ, tiểu thuyết, truyện ngắn, truyện thiếu nhi, phê bình văn học, kịch, triết học, âm nhạc. Sự nghiệp sáng tác của ông trải dài từ giai đoạn chống Pháp sang chống Mỹ cũng như sau 1975. Nguyễn Đình Thi có hơn 30 năm giữ chức Tổng thư ký Hội Nhà văn Việt Nam và từ năm 1995 là Chủ tịch Ủy ban toàn quốc Liên hiệp các Hội Văn học Nghệ thuật cho đến khi qua đời. Nguyễn Đình Thi được trao Giải thưởng Hồ Chí Minh về Văn học Nghệ thuật đợt 1 năm 1996. Tên ông được đặt cho một con phố thuộc phường Thụy Khuê, quận Tây Hồ, nằm ngay ven Hồ Tây, Hà Nội. Nhân dịp kỷ niệm tròn 20 năm ngày ông đi xa, chương trình Đôi bạn văn chương xin được dành một cuộc trò chuyện về chân dung thơ ông với tên gọi: Nguyễn Đình Thi – Quê hương và tình yêu
Truyện “Máu rừng” của tác giả Mai Hương viết về hai người bạn: Lênh và Pó. Thân thiết với nhau từ nhỏ nhưng Lênh chọn tiếp tục con đường học hành, còn Pó rẽ ngang, làm lâm tặc. Cả hai cùng thích một người con gái tên Xúa… Số phận, với những ngã rẽ bất ngờ, đẩy họ về hai phía khác xa nhau, thậm chí có lúc dường như đã trở thành hai đối cực đầy mâu thuẫn. Tuy nhiên, ở trong truyện ngắn này, dễ thấy Pó không phải là một nhân vật phản diện. Anh chỉ là một người có suy nghĩ giản đơn, mong có cuộc sống đủ đầy với người mình yêu. Có điều, Pó đã đi sai đường và phải trả giá cho lựa chọn của mình. “Máu rừng” là một truyện ngắn có thể gây ám ảnh cho người đọc khi tác giả không né tránh mà đi sâu vào sự tàn bạo và độc ác của con người. Sự tàn bạo ấy không chỉ thể hiện ở việc tận diệt thiên nhiên mà còn bộc lộ qua cách người đối xử với người. Truyện có nhiều lớp lang. Các chi tiết được đan cài khéo léo và không kém phần dữ dội khiến “Máu rừng” đủ sức găm vào trí nhớ của độc giả. (Lời bình của BTV Nguyễn Hà)
Lấy chồng với hầu hết người phụ nữ như một canh bạc. Chỉ đến khi kết hôn thậm chí sống một thời gian dài, người phụ nữ mới biết mình có may mắn hay không. Nếu kém may mắn, họ lấy phải người chồng xấu tính, ích kỉ, cờ bạc …thì cuộc sống thật bất hạnh. Ngược lại nếu lấy phải người chồng tốt thì cuộc sống dù khó khăn, vất vả vẫn đầm ấm, hạnh phúc, nhiều niềm vui. Nhân vật người phụ nữ tên Yến Phi trong câu chuyện đáng buồn khi không có cuộc sống hôn nhân, gia đình hạnh phúc. Gia cảnh khá giả, con cái lại trưởng thành không phải lo lắng thì chồng sinh thói bồ bịch. Trớ trêu hơn cô bồ lại là bạn của nhân vật chính. Khi con cái đã trưởng thành đi tìm cuộc sống riêng nơi phương xa, chồng tìm niềm vui mới, Yến Phi với danh xưng là “nàng” cũng phải tự lo cho bản thân mình. Không ghen tuông, không trách móc, không đòi hỏi, nàng trải nghiệm cuộc sống cô đơn của bản thân. Cuộc sống yên bình ở Đà Lạt của Yến Phi bị phá vỡ bởi Út Nghĩa. Hai người gặp gỡ nhau như đưa đẩy của số phận khiến họ xích gần nhau. Út Nghĩa khiến nàng hồi xuân trở lại thời đôi mươi đầy sức sống. Với người phụ nữ đã có chồng, có mấy mặt con thì cái đêm mặn nồng hiếm hoi không phải là tình một đêm. Cô thực sự muốn tìm hạnh phúc cho tương lai của mình. Thế nhưng Út Nghĩa tức Di bị bọn xấu giết chết khi anh truy bắt cướp. Người đàn ông nàng mới yêu mà thực sự chưa kịp tìm hiểu đã ra đi mãi mãi. Kết câu chuyện là việc Yến Phi có thai và nàng hạnh phúc khi cuộc đời mình lại có điều để quan tâm. Được kể với giọng văn hiện đại, lãng mạn, truyện ngắn là lời tâm sự, chia sẻ của người phụ nữ gặp nhiều trắc trở trong tình yêu, hôn nhân. Vượt lên tất cả là thái độ bình thản có chút bất cần của nhân vật Yến Phi. Cuộc sống xã hội nhiều đổi thay, quan niệm của người phụ nữ về hôn nhân, về con cái về hạnh phúc cũng ít nhiều khác biệt so với trước. Người phụ nữ biết coi trọng bản thân hơn, vì cái tôi và hạnh phúc riêng của mình nhiều hơn. (Lời bình của BTV Hoàng Hiệp)
"Rỗng làng": Một câu chuyện về quá trình đô thị hóa nông thôn hiện nay. Làng xã đua nhau lên phố. Người người đua nhau xây nhà cao cửa rộng, kín cổng cao tường. Còn đâu những ngôi làng yên ả, thanh bình. Còn đâu đường làng ngõ xóm phong quang…Chứng kiến những mai một ấy ở nhiều làng quê nhà văn Nguyễn Văn Học đã viết nên câu chuyện hiện thực, bằng ngôn ngữ khá uyển chuyển, những câu văn sắc nhưng vẫn rất gợi...
Cùng với thời gian nghệ thuật, không gian nghệ thuật là một hằng số không thể thiếu trong các tác phẩm văn học nghệ thuật, trong đó có thi ca. Có một miền không gian vô cùng quen thuộc với người Việt ở mọi vùng miền, từ đồng bằng tới miền núi, từ nông thôn đến thành thị, nhằm phục vụ các nhu cầu trao đổi sản phẩm, mua bán của con người, qua đó giúp cuộc sống con người trở nên đầy đủ thoải mái hơn. Miền không gian ấy có tên là chợ. Chợ cũng đã đi vào bao thi phẩm từ cổ điển cho đến hiện đại, gửi gắm đủ những tâm tư tình cảm của con người. Chương trình Đôi bạn văn chương lần này vì thế xin được dành một cuộc trò chuyện với tên gọi Chợ trong thơ Việt để cùng tìm hiểu loại hình không gian này trong các tác phẩm thi ca.
“Tình yêu có muôn ngàn lối, làm sao để em tìm tới…” là băn khoăn của rất nhiều cô gái. Một mối quan hệ yêu đương, thậm chí hôn nhân, vẫn luôn phải trải qua quá trình lựa chọn đúng – sai mà không ai cũng có đủ dũng khí để làm lại từ đầu. Bởi vậy, người đọc người nghe dễ có sự đồng cảm với Thùy, nữ nhân vật chính khi cảm giác bất an trong lòng cô như vết dầu loang. Xoay quanh một tình huống quen thuộc là lỡ dính bầu, thoạt đầu, độc giả tưởng chừng sẽ khó tìm thấy một điều gì mới mẻ trong “Thuê bao quý khách…” của tác giả La Thị Ánh Hường. Lạ gì chuyện quất ngựa truy phong “ta hèn hóa ác làm em khổ”. Tuy nhiên, chính cách viết hóm hỉnh về một chuyện không biết nên vui hay buồn lại đem đến nhiều trải nghiệm thú vị cho người đọc. Vòng xoáy tâm lí của nhân vật được mở ra: từ hạnh phúc tới hoài nghi, từ bất ngờ đến bàng hoàng, từ hụt hẫng đến nhẹ nhõm... Tâm trạng thấp thỏm của một cô gái chưa chồng mà chửa được khắc họa rất tốt, dù ở trong bối cảnh hiện tại điều này đã phai nhạt đi nhiều. Thùy như một người chênh vênh giữa tin và không tin, giữa hi vọng và thất vọng, để rồi cái kết như một dấu chấm than, khiến cả nhân vật lẫn độc giả phải ngỡ ngàng. (Lời bình của BTV Nguyễn Hà)
Nói tới bệnh tật của con người thì dân gian nước ta đã có câu “thứ nhất đau mắt, thứ nhì nhức răng” để thể hiện nỗi khổ, sự khó chịu của những ai bị mắc hai thứ bệnh này. Bất hạnh thay nhân vật chính của câu chuyện lại bị đau răng. Nhưng lạ đời là anh ta đi khám bệnh kiểu gì cũng không phát hiện ra đau ở đâu, vì sao lại đau, uống thuốc kiểu gì cũng không hết. Câu chuyện được kể lại qua góc nhìn của nhân vật tôi, người bạn của kẻ bị đau răng. Qua danh xưng của nhân vật chính là “hắn”, tác giả cũng ẩn ý chút hóm hỉnh và giễu cợt ngay từ đầu câu chuyện. Là một người có ý thức giữ vệ sinh răng miệng, đi khám răng thường xuyên nên “hắn” rất bất ngờ khi bị một cơn đau răng khủng khiếp. Được sự giới thiệu của đồng nghiệp, hắn đi khám một vị bác sĩ kì lạ. Nhưng cơn đau vẫn cứ hành hạ, chợt đến chợt đi không một quy luật, một lý do. Rồi cơn đau biến mất bất ngờ đột ngột cũng như cách nó xuất hiện. Đan xen trong những lời tâm sự về căn bệnh đau răng của “hắn” là hình ảnh của cô bạn gái cùng những cú điện thoại bí ẩn. Đến tận lúc khỏi bệnh “hắn” vẫn không biết nguyên nhân có phải do quan hệ bất chính với vợ của bạn thân hay không. Phải chăng đó là căn bệnh tâm thần, một sự ám thị tâm lý chứ răng “hắn” chả bị làm sao cả. Mối quan hệ ngoài luồng của nhân vật chính với vợ của bạn thân tự nguyện như lửa gần rơm không một ai hay biết nên trong lòng hắn cũng không có mấy ân hận. Thế nhưng phải chăng trong sâu thẳm tâm hồn điều tội lỗi này như một mầm bệnh mà hắn không hề hay biết. Câu chuyện được viết với phong cách hậu hiện đại khi tâm lý nhân vật được miêu tả không rõ ràng, các tình tiết chứa được nhiều bí ẩn như nguyên nhân bệnh đau răng hay là cuộc gọi lúc nửa đêm khiến người đọc, người nghe phải suy đoán. Câu chuyện có kết thúc mở khi đặt ra nhiều tình trạng phát triển tiếp theo. Căn bệnh đau răng của nhân vật thực sự đã biến mất khi chấm dứt mối quan hệ ngoài luồng hay cùng với việc tiết lộ vị bác sĩ tâm thần thì bệnh của hắn sẽ chuyển sang một dạng khác. Tất cả sẽ kích thích trí tưởng tượng sáng tạo của chính người đọc, người nghe.
“Ngàn cánh hạc” có nội dung nhẹ nhàng nhưng sâu lắng, văn phong giản dị, tình tiết truyện chân thực đã chạm đến cảm xúc, rung động trong trái tim người đọc người nghe. Những nhân vật trong truyện: Phúc-nhân vật kể chuyện xưng “Tôi”, bố mẹ Phúc, Quân-anh trai và Bo-em trai Phúc, cô giáo Quỳnh đều là người tốt. Nhưng có lúc vì chưa hiểu nhau mà họ đã làm tổn thương nhau. Bản chất Phúc là đứa trẻ tình cảm, nhưng tình tính hiếu động thích trêu chọc, nghịch ngợm, có lần Phúc đánh nhau bị rách môi bố đã tức giận đánh cậu một trận thừa sống thiếu chết. Bị nhiều trận đòn khác nữa, Phúc trở nên chai lì, mặc cảm tự ti luôn nghĩ rằng mình là đồ bỏ đi, thế rồi nảy sinh tâm lý tiêu cực, chán nản. Đến trường cậu quậy phá, gây gổ đánh nhau, chán học, cúp tiết, lang thang…Càng như thế Phúc càng trở nên là đứa con hư trong mắt bố, tần suất những trận đòn lại dầy thêm. Còn Phúc thì cho rằng có lẽ bố không yêu thương mình. Hai cha con dần xa cách. Tất cả cũng từ việc họ chưa quan tâm đến nhau, chưa dành thời gian trò chuyện, chia sẻ, chưa thấu hiểu nhau. May thay, chính cô Quỳnh là người để ý đến những hành động, cử chỉ của cậu học trò nghịch ngợm. Cô quan tâm tìm hiểu, giúp đỡ Phúc trong việc học tập cũng như trong cuộc sống, khuyên nhủ điều hay lẽ phải khiến cậu nhận ra là lâu nay mình chưa quan tâm đến bố, đến những người bạn xung quanh. Cô còn lén đóng vai người bạn bí mật âm thầm gửi những lời động viên, phân tích đúng sai cho Phúc. Nghe lời khuyên của người bạn bí mật, Phúc đã quan tâm đến bố mình hơn. Chi tiết cậu mua ba điếu thuốc cho bố giản dị thôi nhưng đã nói lên điều ấy. Một bài học vỡ lòng mà mỗi người lớn cần phải học để biết cách yêu thương, quan tâm, sẻ chia với con trẻ, những tâm hồn non nớt cần được chở che và dìu dắt. “Cuộc sống này nếu không có tình yêu thương và sự trìu mến thì sẽ trở nên vô vị và bế tắc... Đó là cách chúng ta dìu nhau bước đi trong cuộc đời”, đây thực sự là một tuyên ngôn sâu sắc về tình yêu thương giữa con người với con người và thông điệp về bảo vệ và chăm sóc trẻ em mà tác giả Ngô Diệu Hằng muốn gửi gắm tới người đọc người nghe.
Có một truyền thuyết kể rằng nếu ai gấp được một nghìn con hạc giấy thì sẽ có một điều ước và nó sẽ trở thành sự thật. Hạc giấy với số lượng một nghìn con dường như đem đến một tia hy vọng, sự tốt đẹp cho cuộc sống của người gấp ra chúng. Ở truyện ngắn này không chỉ điều ước của Phúc trở thành sự thật mà còn của nhiều người khác nữa: cô Quỳnh, bố Phúc…(Lời bình của BTV Vũ Hà)
Truyện ngắn “Hàng rào” của nhà văn Vũ Thị Huyền Trang là câu chuyện về gia đình Mai. Bố mẹ chia tay, ngăn cách bằng một hàng rào tre khiến cô bé Mai mỗi lần sang thăm bố đều bị xước hết người. “Hàng rào” vừa là một hình ảnh có thực, vừa là ẩn dụ về những vấn đề trong hôn nhân khiến người ta dần trở nên xa lạ với nhau. Những chuyện tưởng chừng như cỏn con, những vết xước nhỏ… lâu dần trở thành sự dồn nén, ức chế và bùng nổ, khiến người ta cay nghiệt, thậm chí tàn nhẫn với người mà mình đã từng hết lòng hết dạ yêu thương. Hoặc ở một góc nhìn khác, có lẽ vì đã từng yêu, từng kì vọng nên trong hôn nhân, khi mọi sự mơ mộng được gỡ xuống, chúng ta dễ thất vọng về nhau. Và nếu không được giải tỏa, đốm lửa nhỏ ấy hoàn toàn có thể làm tan vỡ một gia đình.
Viết về phụ nữ hay viết về gia đình đều có thể coi là thế mạnh của nhà văn Vũ Thị Huyền Trang. Chính vì vậy, không ngạc nhiên khi mạch truyện được triển khai rất tốt: từ sự ngơ ngác của một cô bé Mai lúc tuổi còn nhỏ đến sự thấu hiểu của Mai khi ở tuổi trưởng thành. Ở “Hàng rào”, tác giả không viết về sự đổ vỡ của người vợ người chồng mà còn khắc họa chân thực và cảm động sự đổ vỡ, mất mát của đứa trẻ khi có một gia đình không toàn vẹn, kể cả khi xã hội đã có cái nhìn cởi mở hơn nhiều. Truyện đi đến một cái kết có hậu – một điều có thể hiếm hoi trong đời thực nhưng vẫn luôn đáng mơ ước dù là ở thế giới của truyện ngắn hay ở bên ngoài câu chữ. Bởi sau cùng, không lẽ gì chúng ta lại không mơ về một sự trọn vẹn, đủ đầy khi còn thương, còn yêu nhau rất nhiều? (Lời bình của BTV Nguyễn Hà)
Trong chương trình Tìm trong kho báu lần trước, chúng tôi đã giới thiệu tới quý vị thính giả hai tiểu thuyết quan trọng tiếp theo trong sự nghiệp của Nhất Linh. Đó là cuốn Đôi bạn và cuốn Bướm trắng, gắn với quá trình chuyển biến bút pháp của Nhất Linh, từ tiểu thuyết luận đề sang tập trung miêu tả thế giới nội tâm, tâm lý nhân vật đồng thời gửi gắm những tư tưởng, triết lý. Sau Bướm trắng, Nhất Linh còn có hai bộ tiểu thuyết đáng chú ý nữa là Xóm Cầu Mới và Dòng sông Thanh Thủy. Trong đó, Xóm Cầu Mới tuy viết trước những lại công bố sau và nó mãi là một tác phẩm còn dang dở. Dòng sông Thanh Thủy là bộ tiểu thuyết trường thiên duy nhất của Nhất Linh và cũng đồng thời là tác phẩm cuối cùng trong sự nghiệp viết văn của ông. Với Dòng sông Thanh Thủy, Nhất Linh đã lần đầu chọn một đề tài mới cho tiểu thuyết của mình. Đó là đề tài chính trị, cụ thể là viết về thời kỳ cách mạng Việt Nam tại Trung Hoa.
Nhìn lại nền thơ Việt Nam nửa cuối thế kỷ 20, lớp nhà thơ chống Mỹ có một vị trí đặc biệt quan trọng. Họ không những là lực lượng chủ đạo của nền văn học lúc ấy mà còn tiếp tục có một hành trình sáng tác dồi dào phong phú trong giai đoạn sau 1975. Có một nhà thơ thật đặc biệt thuộc thế hệ chống Mỹ sau 1975 đã trở thành một chính khách cấp cao trong bộ máy nhà nước Việt Nam, lần lượt giữ các chức vụ quan trọng như: Bộ trưởng Bộ Văn hóa Thông tin, Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương, Trưởng ban Tư tưởng Văn hóa Trung ương. Nhưng điều quan trọng là hồn thơ của ông không vì các chức vụ chính khách mà bị suy giảm hay mai một. Nhà thơ ấy là Nguyễn Khoa Điềm. Năm nay, nhân dịp kỷ niệm tròn 80 năm ngày sinh của ông, chương trình Đôi bạn văn chương xin được dành một cuộc trò chuyện về chân dung thơ ông với tên gọi: Nguyễn Khoa Điềm – Nửa đời chính khách vẫn là văn nhân.
Tác giả Tạ Thị Thanh Hải mang đến không khí thật buồn thương và đầy cảm thông trong truyện ngắn “Lỡ chuyến nhân gian”, một câu chuyện ám ảnh về tình người, tình đời. May - nhân vật chính của truyện kể về gia đình cô, về những tháng ngày nghèo khó của mẹ cha, về cái chết tội nghiệp của mẹ, cả về dì Hin – người đàn bà tứ chiêng về làm vợ bố. Những thân phận người ấy sao mà đáng thương, đáng được cảm thông và che chở - nhưng cũng bởi cái nghèo khó làm cho họ rời xa nhau. Khi May nhận ra tình cảm yêu thương của dì Hin dành cho mình, dành cho gia đình cô là khi cô đã trải qua những đắng chát của cuộc đời, sự bội bạc của người chồng, sự vô tâm của người đời. Quá khứ và thực tại đồng hiện, hoài niệm và mơ tưởng đan xen. Cứ ngỡ rằng ở đời ai biết tranh thủ lúc mưa thuận gió hoà thì sẽ có tương lai đủ đầy hạnh phúc. Cô ấy cũng đã tranh thủ đánh đổi tuổi thanh xuân và nhan sắc của mình nhưng rồi lại chỉ chuốc về những cay đắng muộn phiền. Tác giả hoá thân vào nhân vật chính, tự soi chiếu vào cảnh ngộ của mình để thấu cảm nỗi lòng của dì Hin. Bấy lâu cô cứ mải miết chạy theo hư vinh, cứ vô tình coi nhà là nơi thoả mãn tính ngạo mạn ích kỉ. Đến khi rạc lòng với những trái ngang mới nhận ra nhà chính là chốn bình yên ôm ấp vỗ về để lòng mình dịu lại. Sau tất cả những giận hờn xa xót cả những suy nghĩ nông nổi hẹp hòi, lắng đọng lại là nỗi niềm cảm thông, chia sẻ, yêu thương chân thành. Hình ảnh cuối truyện là ánh mắt dì Hin nhìn May qua liếp cửa, ánh nhìn rưng rưng trìu mến, ấm áp như một vòng ôm là chi tiết cảm động. Sự nghèo khó có thể khiến cho con người ta buồn khổ nhưng nhất định phải biết nuôi dưỡng niềm tin và tình thương, sự sẻ chia. Thông qua nhân vật chính, tác giả muốn gửi gắm thông điệp về khát vọng hạnh phúc và những giá trị sống nhân văn. Dòng đời như những chuyến phà qua sông. Có những người gặp thời may mắn kịp chuyến, lại có những người chỉ chậm một bước chân mà lỡ cả chuyến nhân duyên. Song đôi khi trễ muộn một lần lại như cơ hội hiếm hoi được sống chậm để có dịp thanh lọc tâm hồn và thấm thía rằng: hạnh phúc chẳng phải điều gì quá xa lạ cao siêu, mà gần gũi và giản dị như một cái nắm tay ấm áp, một ánh mắt bao dung chở che, một sự đồng cảm tha thiết chân thành, xoa dịu những nỗi buồn thương xót xa trong cuộc đời.