Ba người lính, ba người bạn chí cốt trong truyện ngắn của nhà văn Trung Sỹ, mỗi người đều rời chiến trường với những thương tích chiến trận, xót xa cơn đau dĩ vãng khi trở về đời thường. Thời tuổi trẻ, họ là những người lính chiến đấu quên mình vì lý tưởng. Rời quân ngũ, nhập dòng sinh nhai nhưng vẫn còn đó trong con người tất bật mưu sinh bản chất người lính trận – tình cảm, lãng mạn, trọng nghĩa tình. Chúng ta không khó để nhìn thấy một phần hình ảnh của các nhân vật Bình, Việt, Ngọc trong những bóng dáng áo lính cũ đẫm mồ hôi trên chiếc xe thồ ba bánh giữa phố phường hôm nay. Trong chiến trận, họ can trường một mất một còn, về đời thường, họ cũng như bao người, sấp ngửa vì miếng cơm manh áo. Có bao bao góc khuất trong những mảnh đời xô dạt. Những trang văn Trung Sỹ khi đắm chìm cảm thương, xáo động, lúc gọn gàng, tỉnh táo, thẳng băng - Đó là những tiếng nói từ bên trong lẫn bề ngoài, là dĩ vãng hòa lẫn với thực tại. Mất mát cơ thể, chứng tích một thời sôi nổi quên mình chỉ người trong cuộc mới hiểu thấu. Giữa các diễn biến sòng phẳng, gấp gáp mà người lính dự phần, những cơn đau lại dậy lên, nhắc nhủ về thời khắc đau thương mà hào hùng từng trải đời lính. Một tiểu cảnh vỉa hè, một hắt bóng tưởng rất đơn sơ mà chất chứa bao tâm tư, nỗi niềm là thế…(Lời bình của BTV Võ Hà)
Vượt qua được thao tác viết, lướt trên từng chữ cái và bắt đầu lắng nghe, dù chỉ một chút thôi thanh âm của câu thơ, xem như người viết đã chạm tới được rung cảm sâu xa của tâm hồn mình, đã le lói lối vào tâm tư bạn đọc. Trong tập thơ mới - “Thanh âm” gồm 39 sáng tác, nữ nhà thơ Tạ Anh Thư chắt lọc những sắc điệu khác nhau từ mạch cảm xúc trầm buồn miên man. Vọng âm và sức ngân vang của những câu thơ hãy còn là một câu chuyện dài mà may mắn ấy rất hiếm hoi trong cuộc đời sáng tác. Nắm bắt được rung cảm từ ngẫm nghĩ từ bên trong chính ra cũng là đường đi hi vọng.
Các bạn thân mến, nhân vật chính của câu chuyện là chàng thanh niên nhà nghèo, học giỏi phải đối mặt với bao điều khó ngờ tới khi bắt đầu đi làm. Cần vốn là người hiền lành, chăm học, là niềm tự hào của gia đình, làng xóm. Tuy nhà nghèo nhưng cha mẹ vẫn cố gắn cho Cần ăn học thành người. Với tấm bằng đỏ xuất sắc ngành phát triển đô thị ở nước ngoài, Cần háo hức mong tới ngày mình đi làm để áp dụng những gì đã học vào cuộc sống. Nghe lời sắp xếp của bố, Cần về quê với suy nghĩ vừa gần gia đình vừa có cơ hội phát triển quê nhà. Nhưng anh không được phân công đúng ngành nghề chuyên môn của mình. Cần phải đối mặt với những điều phức tạp của đời sống công chức nhiều góc khuất. Những mối quan hệ nhất thân nhì quen, tệ nạn chạy việc, quan hệ cấp trên cấp dưới, quan hệ đồng nghiêp vô cùng phức tạp khiến chàng trai hiền lành, thật thà bối rối. Đó là những điều khác hẳn những kiến thức mà Cân được học trên giảng đường. Có những người nhanh chóng thích nghi với guồng máy làm việc như vậy. Cần thì ngỡ ngàng và có phần lạc lõng nên dần dần lạc nhịp so với mọi người. Anh được điều chuyển vài vị trí khác nhau, vài công việc khác nhưng đều không phù hợp. Rồi cuộc sống cứ cuốn anh đi khiến Cần quên dần những kế hoạch, hoài bão thời mới tốt nhiệp đại học. Đùng một cái, Cần bị tố cáo nhận hối lộ trong lúc làm việc. Một cú vấp có thể khiến cuộc đời công chức của anh chấm dứt. Rồi cuộc điện thoại bất ngờ đầy ẩn ý của chị Hiền. Trước biến cố đầu đời, Cần đã dừng bước không trượt dài vào cám dỗ tình tiền. Mất 3 năm học nhiều bài học đường đời, Cần quyết định tiếp tục làm lại từ đầu với đề án ấp ủ ngày ra trường. Truyện ngắn viết rất chân thực, sinh động phản ánh được những góc khuất, những mặt tối của môi trường làm việc phức tạp. Nhiều tài năng không được trọng dụng hoặc bị sắp xếp nhầm chỗ, sai chuyên môn. Những tệ nạn này vẫn tồn tại ở nhiều vùng, nhiều ngành nghề khác nhau ảnh hưởng tới sự phát triển của xã hội, của đất nước...(Lời bình của BTV Hoàng Hiệp)
Nói tới sáng tác Quốc âm của nhà thơ Tú Xương, độc giả, công chúng quan tâm đặc biệt và thích thú với chất thơ trào phúng. Nhưng chúng ta cũng không quên rằng ông Tú Thành Nam cũng có những ý thơ Nôm rất mực trữ tình. Chương trình hôm nay phân tích làm rõ khuynh hướng trữ tình hòa quyện với hiện thực thông qua những sáng tác đặc sắc của nhà thơ Tú Xương.
Nhà văn Phạm Duy Nghĩa từng có những tâm sự về hoàn cảnh ra đời của truyện ngắn này trong một bài viết mang tên Trang đời và trang sách. Theo đó, cô gái xuống ga Vĩnh Yên vốn là một câu chuyện có thật ở ngoài đời mà nhân vật tôi trong truyện cũng chính là tác giả. Trên chuyến tàu từ Lào Cai về Hà Nội, anh đã ngồi cùng ghế với một cô gái trẻ tên là Diễm Quyên. Mọi tình tiết diễn ra y như trong diễn biến của câu chuyện chúng ta vừa nghe. Ngoài đời thực, Diễm Quyên đã theo tác giả về ký túc xá ở hẳn một tuần. Phạm Duy Nghĩa nhớ lại: “Quyên là một người khá đặc biệt. Cô chưa học hết cấp 3 và đã từng phiêu dạt trong Nam ngoài Bắc. Lần đầu được đặt chân đến một trường đại học ở thủ đô, cô rất vui và bỡ ngỡ. Trong suốt một tuần ấy, chúng tôi sống trong trẻo như đôi chim non. Tôi hì hục viết luận văn, cô thì mải mê đọc sách và tôi kinh ngạc thấy khả năng thẩm văn của cô còn tốt hơn cả một số nhà phê bình”. Phần hư cấu của Phạm Duy Nghĩa chủ yếu nằm ở cuối truyện. Nếu như Quyên ngoài đời là một cô gái bán cà phê thì Diễm trong truyện là một cô gái điếm. Nhưng chính hư cấu quan trọng này đã đẩy ý nghĩa tư tưởng, ý nghĩa nhân văn của truyện cao thêm một bậc. Văn xuôi Việt Nam hiện đại đã có nhiều đồng cảm giữa nhà văn và những cô gái giang hồ. Từ Nguyên Hồng với nhân vật Tám Bính trong tiểu thuyết Bỉ vỏ, Vũ Trọng Phụng với Huyền trong tiểu thuyết Làm đĩ và sau này là Nguyễn Văn Học với Vy trong tiểu thuyết Gái điếm; các tác giả đều bày tỏ những thông cảm, sẻ chia và nhận ra vẻ đẹp tâm hồn của những người con gái ấy. Với cô gái trong truyện ngắn của Phạm Duy Nghĩa, cô biết yêu cái đẹp của văn chương và ao ước có một tình yêu dù ngắn ngủi nhưng trong sạch, không phải là những cuộc đổi chác bán mua về thân xác.
Nhà văn Al-béc-tô Mô-ra-vi-a thường cho rằng nghệ thuật của truyện ngắn “tinh khiết hơn, cơ bản hơn, trữ tình hơn, cô động hơn và tuyệt đối hơn, so với tiểu thuyết”. Điều này thể hiện rõ ràng qua hai truyện ngắn mà chúng ta vừa thưởng thức. Hiển nhiên, “Đứa bé” và “Ông già ngu xuẩn” là hai câu chuyện khác hẳn nhau, một xoay quanh quyết định bỏ con lại nhà thờ của cặp vợ chồng nghèo, một là hành trình tán tỉnh yêu đương của một người đàn ông trung niên. Tuy vậy, dường như nhân vật chính trong cả hai truyện ngắn này đều phải đối diện với một bi kịch: người thì không thể nuôi con, người thì vì mặc cảm tuổi tác chợt thấy tình yêu với gái trẻ đã ngoài tầm với. Điều đáng chú ý là ngay với một hoặc tình huống bi kịch, nhà văn Al-béc-tô Mô-ra-vi-a vẫn có cách viết hóm hỉnh, hài hước, nhất là trong các đoạn đối thoại, khiến truyện có được nét duyên riêng. Kết truyện cũng được người viết nâng đến tầm nghệ thuật khi đưa đến một ngã rẽ đầy bất ngờ, nhưng cũng hết sức hợp lí. Với truyện “Đứa bé”, đó là một cái kết đầy nhân văn. Còn với truyện “Ông già ngu xuẩn”, đấy lại là một cái kết lạc quan và cũng… rất đời, như một lời cổ vũ người ta đến với tình yêu ở bất cứ độ tuổi nào, hoàn cảnh nào. (Lời bình của BTV Nguyễn Hà)
Cùng với các nhà nho, các tiền bối đi trước như cụ Nguyễn Công Trứ hay cụ Nguyễn Khuyến, nhà thơ Tú Xương cũng có những trang thơ Quốc âm viết về bản thân mình. Chỉ có điều, thơ tự thuật của Tú Xương mang hơi hướng trào phúng rất đậm đặc. Cụ Tú Thành Nam dùng những hình ảnh rất đắt để vẽ nên bức chân dung tự họa bằng thơ hết sức ấn tượng. Buổi “Tìm trong kho báu” hôm nay đi sâu phân tích những hí họa ngôn từ đặc sắc ấy.
Nhớ lại những năm cuối thập niên 80, đầu thập niên 90 của thế kỷ trước, không khí sinh hoạt thi ca trong các trường đại học ở Hà Nội diễn ra thật sôi nổi, hào hứng. Hàng loạt câu lạc bộ thơ và những đêm thơ đã được tổ chức với sự góp mặt của nhiều tác giả, từ lớp nhà thơ trưởng thành trong cuộc kháng chiến chống Mỹ đến lớp nhà thơ hậu chiến rồi các cây bút sinh viên.Trong cái men say thi ca chất ngất hồi ấy, Ký Túc xá Mễ Trì và Văn khoa Đại học Tổng hợp là một cái nôi đã hun đúc nên bao hồn thơ. Trong chương trình Đôi bạn văn chương lần này, chúng tôi sẽ dành một cuộc trò chuyện về ba gương mặt thơ của Văn khoa Tổng hợp thời ấy, từ đó nhớ về một dòng thơ đã để lại những dấu ấn khá đậm nét trong đời sống văn chương không chỉ cách đây mấy thập kỷ mà kể cả bây giờ.
Nhà văn Hiệu Constant từng chia sẻ, ngay từ nhỏ, chị đã rất thích nghe chương trình Đọc truyện đêm khuya trên Đài Tiếng nói Việt Nam, và chị rất thích giọng đọc của các phát thanh viên trong chương trình này. Trong đêm thanh vắng, giọng đọc từ chiếc đài vô tri phát ra nhưng lại thấm đẫm tình người, khi thì thăm thẳm xa vời, lúc lại thì thầm như đang tâm sự với chính khán thính giả, họ như đang ở cạnh ta vậy. Truyện ngắn Dưới chân Hòn Dáu ra đời từ một tình cảm như vậy. Toàn bộ câu chuyện Dưới chân Hòn Dáu như toát lên điều gì đó huyền bí, thầm thì, mơ hồ xa vắng nhưng thực chất lại rất gần gũi qua cách kể của tác giả. Cuộc hẹn hò của Loan và Tuấn, đôi con người tưởng như chưa quen nhưng thực chất họ lại là người yêu của nhau, chỉ xa cách nhau có mấy chục năm. Lúc đầu là chương trình trò chuyện giữa đài phát thanh với khán thính giả trong đêm muộn. Hai nhân vật: Loan là nhà báo trực tổng đài và Tuấn là thính giả gọi đến, họ được mặc định là chưa hề gặp nhau, nhưng qua cuộc đàm thoại thì người đọc người nghe dần nhận ra hình như họ đã từng quen biết nhau từ lâu. Giọng văn bình thản nhẹ nhàng, không ồn ào xối xả nhưng lại sâu lắng và thấm dần vào lòng đất; giống như tình yêu thương và nỗi nhớ nhung của những người yêu nhau, và hơn thế là của người viễn xứ đối với quê hương chôn nhau cắt rốn của mình cũng vậy, không phải lúc nào cũng hiển lộ, nhưng luôn khắc khoải. Các truyện ngắn của nhà văn Hiệu Constant thường có cái kết mở. Ở tác phẩm này cũng vậy, hình ảnh ở phần kết truyện khi hai con tàu giao nhau trên biển, hai nhân vật chính nhìn thấy nhau giữa một khung trời hoàng hôn tuyệt đẹp nhưng lại không thể chạy ngay đến bên nhau, nhưng dù gì họ đã nhận ra nhau và điều ấy gây thêm niềm hi vọng. Cuộc sống nên có hi vọng và ước mơ…
Truyện ngắn như một cuốn nhật ký cuộc đời của nhân vật tôi. Qua lời tự sự của nhân vật, cuộc đời của anh hiện lên với những điểm nhấn nhỏ nhặt nhưng nhiều xúc cảm. Đầu tiên là tình cảm với cô gái Trâm thời còn học đai học với ký ức về giọng nói kì lạ của anh Khánh. Những rung động xấu hổ khi nhân vật bị người mẫu khỏa thân trêu chọc. Rồi anh lên thành phố đi làm với những mối quen biết mới mới cuộc đời của mình. Cuộc sống của anh cứ bình lặng trôi qua ít biến động và cũng không có gì thú vị. Dường như anh là vị khách qua đường của cuộc sống sôi động này. Chỉ đến khi nhân vật tôi gặp ông cụ bên bờ sông, được nghe ông tâm sự anh mới thay đổi cái nhìn của mình về cuộc đời. Một chiếc bánh bao mà có 2 quả trứng cũng là một bất ngờ mang đến niềm vui nho nhỏ cho ông. Chính thái độ sống tích cực khiến ông nhìn thấy được niềm vui trong chiếc bánh bao đó. Tinh thần lạc quan cũng là nguồn sống giúp ông vượt qua bệnh tật hiểm nghèo. Chính cách nhìn đời của ông lão đã lan tỏa sang nhân vật tôi. Từ ngày gặp ông, anh bỗng thấy cuộc đời mình có ý nghĩa hơn, nhìn thấy nhiều niềm vui hơn. Cuộc đời là như vậy đó các bạn ạ. Cùng một sự vật, hiện tượng nhưng nếu nhìn nhận với thái độ tích cực hay tiêu cực. Chúng ta sẽ thấy sự vật hiện tượng đó không hề giống nhau. Có người giàu sang phú quý, cuộc sống không thiếu thứ gì nhưng vẫn thấy buồn bã. Nhưng có người chỉ cần một bữa cơm ngon bên người thân yêu là thấy hạnh phúc lắm rồi. Đó chính là thái độ sống, tinh thần sống mà con người nên lựa chọn để cuộc sống bình thường của mình yên vui hạnh phúc. (Lời bình của BTV Hoàng Hiệp)
Cuộc đời mỗi con người, còn lại cuối cùng là điều gì? Chúng ta mải miết kiếm tìm để rồi nhận ra thật đơn giản: đó là tình thân, một mái ấm, là gia đình. Tiếng thơ đêm nay dành trọn vẹn thời lượng để nhắc nhớ về giá trị ấy qua chùm thơ về ngôi nhà – tổ ấm của các nhà thơ Huy Cận, Lưu Quang Vũ, Lương Ngọc An...
Sinh ra nhằm buổi giao thời, nền Tây học lên ngôi, Nho học tàn lụi, là một người thiết tha với các giá trị văn hóa truyền thống, nhà thơ Tú Xương không khỏi ngậm ngùi. Buổi “Tìm trong kho báu” hôm nay, chúng ta cùng đi sâu vào tâm thế, cảm xúc của ông Tú Thành Nam trong những vần thơ thể hiện cái nhìn không mấy thiện cảm vào chữ Quốc ngữ. Qua những thi liệu dân gian được nhà thơ Tú Xương sử dụng trong sáng tác Quốc âm, một lần nữa càng cho thấy tấm lòng của ông với bản sắc dân tộc.
“Chuyện đôi thỏ trắng” kể một câu chuyện tình yêu không thành trong chiến tranh và trên nữa là tình đồng đội của những người đã vào sinh ra tử một thời. Mô tip về chuyện tình yêu không thành trong chiến tranh thì đã quá quen thuộc. Song ở truyện ngắn này tác giả cũng không có ý định đi sâu vào mối tình này trong chiến tranh mà chủ yếu vẫn là câu chuyện của thời hậu chiến. Tâm điểm hay nói cách khác điểm sáng của truyện ngắn này đọng ở đâu ? Đó chính là chi tiết đôi thỏ trắng. Một tình huống bất ngờ xảy ra trong chiến tranh đã kết nối người phụ nữ sau là bà chủ nhà của Thương Thương với người cha của Thương Thương. Tình huống cô gái nuôi quân đã rượt đuổi đôi thỏ trắng ở trong rừng mà suýt rơi vào tay giặc đưa đến sự việc anh bộ đội đã ra tay cứu cô gái, để rồi giữa họ dùng dằng một mối tình không duyên phận. Sau chiến tranh người phụ nữ vẫn nuôi đôi thỏ vì lòng biết ơn, hay để tưởng nhớ về một kỷ niệm đẹp trong chiến tranh. Chi tiết về đôi thỏ trắng giúp họ nhận biết thông tin về nhau mặc dù đôi người đã đôi ngả. Người làm Giám đốc sống nơi thị thành , người chỉ là nông dân, bộ đội phục viên ở quê sống cuộc đời nghèo khó
Người kể đứng ở ngoài quan sát và kể lại một cách khách quan từ đó thấy được tấm lòng nhân hậu của một nữ cựu binh , cảm nhận được tình đồng đội của một thế hệ đã vào sinh ra tử , cảm nhận được tình yêu thủy chung và lòng biết ơn, cũng thấu hiểu hơn nỗi lòng người cha bệnh tật, nghèo khó và nhiều mặc cảm. Nhân vật Thương Thương trở thành cầu nối quá khứ với hiện tai, cầu nối giữa hai con người có tình cảm nhưng cũng đầy khoảng cách khi nghĩ về việc đến với nhau. Cô cũng là đại diện của thế hệ trẻ nhìn về quá khứ của cha ông đi trước mà ngưỡng vọng , cảm phục và thấy cần phải sống tốt, trân trọng và biết ơn. Truyện được viết một cách chân mộc, lối kể tuần tự đôi chỗ cũng không tránh khỏi dông dài. (Lời bình của BTV Tuyết Mai)
Chúng ta có thể thấy thời gian, trình tự các tình tiết, sự việc trong truyện được nhà văn kể đảo lộn một cách hợp lý tài tình. Từ đó tâm trạng nhân vật Olive gây sự chú ý. Thường thì khi người chồng mất, người vợ luôn muốn lưu giữ kỷ vật, kỷ niệm, nhưng có sự không bình thường ở đây, cô vợ Olive lần lượt bán đi hết những món đồ liên quan tới người chồng quá cố. Truyện như một chiếc bánh gói kín nhiều lớp lá cứ lần lượt được bóc từng lớp ra, từ đó sáng rõ dần câu chuyện hôn nhân của họ. Đó là sự cư xử của người chồng coi vợ như vật sở hữu, một thứ nô lệ được yêu chiều. Bi kịch của người vợ đằng sau những chiều chuộng chăm chút của người chồng đó là sự gò bó, mất tự do. Bi kịch được đẩy lên đến cực điểm. Olive giải thoát khỏi sự “tra tấn” đó bằng liều thuốc độc cho chồng, và những kỷ vật như bằng chứng của cuộc hôn nhân đầy tội ác đã được cô đẩy đi, nhưng bất ngờ lại lần lượt trở về bởi bàn tay môt kẻ vô hình.
Truyện tiếp tục được tạo bởi một lớp lang tầng vỉa nữa để rồi lại đẩy lên cao trào đưa tới một thắt nút mới. Sự sợ hãi, kinh hoàng không lý giải được tại sao lại có việc gửi trả lần lượt các kỷ vật vừa bán đi đã ám ảnh, giày vò Olive đến cùng cực. Như vẫn còn đó sự hiện diện của người chồng mặc dù anh ta đã bị cô giết chết. Kết thúc truyện bất ngờ tạo một lớp lang tầng vỉa thứ ba, lý giải hiện tượng có vẻ ma quái, kinh dị về những món quà được gửi trở lại. Thì ra hết sức đơn giản, lão chủ cầm đồ mê Olive đã gửi lại những món đồ và tìm đến gõ cửa để cầu hôn cô. Nhưng Olive đã tắt thở vì quá sợ hãi. Với cái kết này truyện đưa đến thông điệp sau sắc. Sau tội ác gây ra sẽ không bao giờ có được sự thanh thản. Sự trừng phạt sẽ đến từ chính lương tâm kẻ tội đồ. Truyện cho thấy sự tinh tế của nhà văn trong nghê thuật kể chuyện và xây dựng tâm lý nhân vật...(Lời bình của BTV Tuyết Mai)